Kate Roberts oedd "Brenhines ein Llên", yn ôl y disgrifiad poblogaidd ohoni, ac o'r diwedd dyma gofiant llawn a manwl i'n prif awdures rhyddiaith.
Yr oedd Kate Roberts yn awdures o'r radd flaenaf, yn newyddiadurwraig doreithiog ac yn gymwynaswraig fawr. Roedd hefyd yn un o aelodau cynharaf y Blaid Genedlaethol ac yn berchen ar wasg a phapur Y Faner, gyda'i gwr i ddechrau ac wedyn ar ei phen ei hun. Gwasanaethodd Gymru ar bwyllgorau ac mewn eisteddfodau, a bu'n flaenllaw mewn sawl ymgyrch genedlaethol a lleol, fel yr ymgyrch i sefydlu Ysgol Twm o'r Nant yn Ninbych. Cafodd fywyd amrywiol a gweithgar, ond cafodd hefyd fywyd trasig a thrist.
Cofiant i "Gymraes fwyaf yr ugeinfed ganrif", fel y disgrifir Kate Roberts gan yr awdur, yw hwn. Y mae hefyd yn gofiant di-ofn o onest a hynod o ddadlennol, ac mae manylder ymchwil ac ehangder gwybodaeth yr awdur yn taflu goleuni newydd ar waith Kate Roberts, trwy ddangos y cysylltiad agos rhwng y gwaith a'r bywyd. Mae hwn yn gofiant anhepgor.
Hefyd ar gael mewn clawr meddal.
